Y@old.nursery
“The truth is ugly: we have art so as not to perish from the truth.”
“The great end of art is to strike the imagination with the power of a soul
that refuses to admit defeat even in the midst of a collapsing world.”
Friedrich Nietzsche
Μετά από έναν χρόνο, από την πρώτη παρουσίαση του εγχειρήματος Y@oldnursery, όπου ο πολιτισμός και οι άνθρωποί του βρέθηκαν αντιμέτωποι με τη ζοφερή πραγματικότητα ενός διαρκούς «κλεισίματος» λόγω της υγειονομικής κρίσης και τη διαχείριση αυτής, η ύπαρξη του συγκεκριμένου καλλιτεχνικού φυτωρίου[1] παραμένει θεμελιώδης. Δεν είναι μόνο μια πρόταση έκθεσης έργων αλλά ένα πνεύμα εργασίας, ένας τρόπος σκέψης και αντίληψης, μια διαρκής αναζήτηση.[2]
Η παρούσα εικαστική πρόταση συνδέεται αναπόσπαστα με την προηγούμενη. Μοιράζονται τον ίδιο εννοιολογικό πυρήνα. Η έννοια του χρόνου αποτελεί τη βασική ιδέα που συνδέει νοηματικά τα έργα της έκθεσης. Όπως ο Νίτσε τάσσεται υπέρ του γίγνεσθαι και υπερασπίζεται την ενασχόληση της φιλοσοφίας με διαδικασίες όπως ο χρόνος και η αλλαγή, η γέννηση και η ανάπτυξη, η φθορά και ο θάνατος[3], οι εικαστικοί του εγχειρήματος Y@oldnursery φέτος επι-σημαίνουν, μέσω των έργων τους, όχι μόνο την έννοια του χρόνου και της εικαστικής του μεταγραφής, αλλά την φιλοσοφική διάσταση του βιωμένου χρόνου. Κάθε ένα έργο επιχειρεί να περιγράψει, να συλλάβει και να κατανοήσει τις σχετικές νοητικές κατηγορίες, όπως τη χρονική στιγμή, το χρονικό σημείο, τη ροή και τη διάρκεια του χρόνου, την άχρονη αιωνιότητα· ανά-δεικνύοντας, εκ νέου, την ποικίλη και πολλαπλή σχέση του έργου τέχνης με το χώρο και με το χρόνο. Με βάση την κριτική σκέψη, που έχουν ήδη αναπτύξει, γύρω από την πρόσληψη, κατανόηση και ερμηνεία της πραγματικότητας ως χώρο-χρονική συνθήκη, στην παρούσα πρόταση, οι εικαστικοί προσεγγίζουν, ο κάθε ένας με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, το καίριο ερώτημα της βιωμένης ανθρώπινης εμπειρίας. Διεισδύουν στα ιδιάζοντα ζητήματα της χρονικής συνείδησης. Ο Γερμανός φιλόσοφος Έντμουντ Χούσερλ θεωρεί την εμπειρία πηγή όλης της γνώσης, μέσω της οποίας το υποκείμενο είναι δυνατόν να αποκτήσει έμμεση γνώση της ουσίας. Ο βιωματικός χρόνος της συνείδησης συγκροτεί τον αντικειμενικό χρόνο. Ο εσωτερικός χρόνος, ο βιωμένος, ως συνείδηση, είναι η εμπειρία που τείνει προς το ανοιχτό μέλλον.
Η επιλογή των έργων της έκθεσης βασίστηκε, κυρίως, στο γεγονός της παρουσίασής τους σε έναν διαδικτυακό τόπο. Καθώς το έργο τέχνης καθορίζεται από αυτό που το περιέχει (π.χ. ένα μουσείο, έναν χώρο τέχνης), σημειολογικά, προτείνονται έργα που η φύση τους αναδεικνύεται μέσα από το μέσο (ανα)παραγωγής τους. Σε αυτό βασίζεται και η παρουσίαση εκ νέου των ίδιων έργων του Κύριλλου Σαρρή και της Ευγενίας Φαλιαρίδου.[4] Η Αικατερίνη Κανακάκι παρουσιάζει ένα έργο από τη σειρά των έργων της «Reincarnation». Η εικαστικός αντιλαμβάνεται τον ανθρώπινο χρόνο ως ένα διαρκές πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή. Το έργο της διαποτίζεται από την ιδέα της μετενσάρκωσης. Η ωδίνη του θανάτου, το τέλος του βιωμένου χρόνου, σηματοδοτεί την ελπίδα για μια νέα αρχή, μια νέα ζωή. Με έντονη κριτική διάθεση το έργο «bare bones of processing» της Γιώτας Ανδριάκαινα σχολιάζει τη δεινή θέση του σύγχρονου ανθρώπου, του πολίτη, μπροστά στο χάος της ψηφιακής γραφειοκρατίας που κλίνεται να αντιμετωπίσει σε αυτή την «νέα» εποχή της «Ψηφιακής διακυβέρνησης», η οποία γιγαντώθηκε λόγω της πανδημίας. Το έργο θέτει το καίριο και επίκαιρο ερώτημα σχετικά με την έννοια του «ελεύθερου χρόνου». Πόσο ελεύθερος είναι, εν τέλει, και ποια η σημασία του τώρα ειδικά που το αναφαίρετο δικαίωμα μας σε αυτόν καταργείται. Το έργο προσεγγίζει οξεία την έννοια του βιωμένου χρόνου μπροστά από μια οθόνη, σε μια συνθήκη που επιβάλλει να είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι με διαδικτυακούς τόπους και κοινωνικά μέσα και ενέχει το αναπόφευκτο φιλοσοφικό ερώτημα «το πόσο ανθρώπινοι, στο τέλος, παραμένουμε;». Η «ιστορικότητα» του βιωμένου χρόνου αναδύεται μέσα από την αναπαράσταση ενός αρχαϊκού, αλλά και αρχειακού, αντικειμένου στο έργο του Πέτρου Σουφλερού. Μένοντας πιστός στην αναζήτηση της αισθητικής αξίας των αντικειμένων, το έργο του η «Κασέτα» είναι η «αισθητική ενσάρκωση» των νοητικών κατηγοριών του χρόνου. Με υπαινικτικό τρόπο το έργο του Βλάση Κότιου θίγει, με την σειρά του, την έννοια της ιστορικότητας[5] και την αναζήτηση της «αληθινής» ιστορίας. Καταδεικνύει το πώς το παρελθόν και η ιστορική του σημασία εργαλειοποιούνται (πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά) από το παρόν, με αξιώσεις προσδιορισμού του μέλλοντος. Το έργο επισημαίνει ότι κάθε χρονική στιγμή συνιστά διαλεκτική διερεύνηση της προηγούμενης. Ο «χώρος των σκιών» της Νίνας Προύσαλη αποτελεί έναν στοχασμό στις έννοιες του χώρου και του χρόνου.[6] Οι μικρές επαναλαμβανόμενες κινήσεις που αλλάζουν την εικόνα μπορούν να εκληφθούν ως νοητικές διεργασίες που κάθε φορά καθορίζουν την «αφήγηση της ιστορίας». Το έργο μεταγράφει την εμπειρία του χρόνου μέσα από τις χώρο-χρονικές εναλλαγές της σύνθεσης. Με παρόμοιο τρόπο εκδηλώνεται η προβληματική της χώρο χρονικής ακολουθίας στο μικρό σε διάρκεια βίντεο-καταγραφή της διαδικασία παραγωγής του έργου του Δημήτρη Ζουρούδη. Κάθε κίνηση δομεί, συντάσσει, την τελική μορφή/αφήγηση του έργου. Ο βιωμένος χρόνος αποτυπώνεται γλαφυρά στο έργο του Ανδρέα Λάσκαρη. Εδώ ο χρόνος ως οντότητα «μετράται» στο περιεχόμενο των τσουβαλιών. Ο χρόνος «καταναλώνεται» σαν ηλιόσπορος. Μέσα από την καταγραφή της καθημερινότητας θέτει το φιλοσοφικό ζήτημα του «χαμένου» χρόνου. Η ροή του χρόνου έχει διττή σημασία στο έργο του Νίκου Iavazzo. Η παρακολούθηση της κίνησης του πανιού, από τη μία «μετρά» τον χρόνο που περνά, ενώ ταυτόχρονα γίνεται η αισθητική αναπαράσταση της ίδιας, εν λόγω, διαδικασίας. Το έργο λειτουργεί ως οπτικοποίηση της υπαρξιακής μνήμης των ανθρώπων. Η εισχώρηση της μιας εικόνας μέσα στην άλλη μπορεί να υποδηλώνει την «εισχώρηση» του παρελθόντος χρόνου στο παρόν και αντίστροφα αλλά και «το ταξίδι» του μυαλού σε ένα φαντασιακό χώρο-χρόνο. Η έννοια του χρόνου υπό διακύβευση.
Σε όλα τα έργα, η διερεύνηση του χρόνου ως βιωμένη εμπειρία συνοδεύεται από μια αίσθηση επερχόμενης μεταμόρφωσης ή μετουσίωσης του «εαυτού» άρα και του αντικειμενικού κόσμου. Ο μετασχηματισμός, η αλλαγή, του «εαυτού» αφορά την ανάγκη μετασχηματισμού της ίδιας της κοινωνίας.
Τα έργα, ως φορείς στοχασμού πάνω στην έννοια του βιωμένου χρόνου, τονίζουν την ουσιώδη ανάγκη, μέσα στην αβεβαιότητα της νέας κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικής συνθήκης, να οριστούμε εκ νέου σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό- κοινωνικό επίπεδο.
Τέλος, τίποτε, εκτός από την αδυσώπητη καταπίεση ή την αγωνιώδη πείνα δεν μπορεί να στερήσει τη ζωή από την τέχνη και την ομορφιά.[7]
Νίκη Παπασπύρου
[1] Έγραφα, στο επιμελητικό κείμενό του 2020, «Η αγγλική λέξη nursery, έχει δυο ερμηνείες, η μια αναφέρεται στο βρεφοκομείο ενώ η άλλη στο φυτώριο φυτών. Η έννοια γίνεται αντιληπτή ως ένας ειδικός προστατευμένος χώρος για νέες ζωές, που τους δίνεται η απαιτούμενη φροντίδα και προσοχή για την μελλοντική τους εξέλιξη και ευημερία. Στη μακρά ιστορία της τέχνης η φύση κατέχει ιδιάζουσα ρόλο. Με βάση αυτήν τη διαρκή και γόνιμη σχέση, το εγχείρημα Y@oldnursery μετουσιώνει την έννοια nursery ως φυτώριο σε ένα περιβάλλον καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όπως στο φυτώριο καλλιεργούνται φυτά για μεταφύτευση, για αποθεματική χρήση, για εκκόλαψη ή προς διάθεση στο κοινό, σε αυτό το πολιτισμικό φυτώριο καλλιεργούνται ιδέες, σκέψεις, εκφράσεις που άλλοτε μεταγράφονται σε εικαστικά έργα και άλλοτε μπολιάζουν νέες έρευνες, συζητήσεις, συνεργασίες και εικαστικές δράσεις, με σκοπό την βαθιά επικοινωνία με το κοινό και τον δημιουργικό και γόνιμο διάλογο μαζί του. ‘Όπως έλεγε ο Ιταλός σκηνοθέτης ‘Εττορε Σκόλα (Ettore Scola) «Το έργο μπορεί να εγείρει ερωτήματα τα οποία διαφορετικά μπορεί να μην είχαν γεννηθεί, μπορεί να δημιουργήσει αμφιβολίες στο κοινό που αλλιώς δεν θα υπήρχαν». Ένα φυτώριο μπορεί να παράγει πολλά και διαφορετικά είδη φυτών και δένδρων όπως ξυλώδη και ποώδη φυτά, οπωροφόρα, και λαχανικά. Αντίστοιχα το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό εγχείρημα περιλαμβάνει έργα με πλούσιους μορφικούς κώδικες και τεχνικές. Η αλληλοεπίδραση και η συνδιαμόρφωση του πεδίου της εικαστικής έρευνας και παραγωγής αποτελούν τις βασικές αρχές του. Η δυναμική του έγκειται στην αναζήτηση, στην αποδοχή, στην προβολή και στην ανάδειξη της διαφορετικότητας των μερών του μέσα από τις εννοιολογικές και υφολογικές συγκλίσεις και αποκλίσεις τους.»
[2] Η γνωσιακή αλλά και η βιωματική αναζήτηση συνιστά και τον ρόλο της ερμηνείας όπως τονίζει ο φιλόσοφος Αλέξανδρος Νεχαμάς. Η ερμηνεία είναι ένα ατέρμονο ταξίδι γεμάτο αβεβαιότητα (Βλ. Φαίη Ζήκα “Τομές στο ύφος και τη μεθοδολογία της φιλοσοφίας της τέχνης”, στο «Τέχνη, Σκέψη, Ζωή. Η αισθητική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Νεχαμά», επ. επιμ. Φαίη Ζήκα, εκδόσεις οκτώ, Αθήνα, 2014,σελ. 94) που στην αβεβαιότητα του σήμερα αποκτά σημαίνον χαρακτήρα, καθώς η ερμηνεία του σήμερα θα καθορίσει την ταυτότητα του αύριο.
[3] Φαίη Ζήκα “Τομές στο ύφος και τη μεθοδολογία της φιλοσοφίας της τέχνης”, στο «Τέχνη, Σκέψη, Ζωή. Η αισθητική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Νεχαμά», επ. επιμ. Φαίη Ζήκα, εκδόσεις οκτώ, Αθήνα, 2014, σελ. 81
[4] Σχετικά με το έργο της Ευγενίας Φαλιαρίδου :«Η εμπειρία του «περάσματος» από το ένα σημείο στο άλλο, η έννοια της μετάβασης δομεί την προβληματική του έργου «Μετάβαση» της Ευγενίας Φαλιαρίδου. Το έργο επιχειρεί να καταγράψει και να κατανοήσει τις μεταβλητές έννοιες του χώρου και του χρόνου μέσα από μια σπονδυλωτή οπτική αφήγηση της εμπειρίας της «διαδρομής» με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Η κίνηση είναι ταυτισμένη με τη ροή του χρόνου, την εξέλιξη και την αλλαγή. Το έργο χαρτογραφώντας αφαιρετικά αυτή την «αναγκαστική» καθημερινή συνθήκη καταδεικνύει την ιστορική σημασία των μεταβάσεων στην ανθρώπινη ιστορία». Επίσης, σχετικά με το έργο του Κύριλλου Σαρρή «Η εικαστική καταγραφή του «τώρα» νοηματοδοτεί εκ νέου τον αγώνα αναζήτησης της θέσης του ατόμου απέναντι στην ιστορία. Η παράμετρος του χρόνου τίθεται πολλαπλά στο έργο «Αναγνώσεις». Ο εικαστικός διαβάζει το δοκίμιο του Ουλίσες Καριόν (Ulises Carrión) «Η νέα τέχνη να φτιάχνεις βιβλία» ενώ παράλληλα παρουσιάζει ξεφυλλίζοντας τα προσωπικά του βιβλία καλλιτέχνη. Ένα βιβλίο καλλιτέχνη αποτελεί μια «αυτόνομη χωρο-χρονική ακολουθία». Ο δημιουργός, μέσα από άπειρες δυνατότητες παρέμβασης, δημιουργεί ένα σύστημα, λεκτικών, υλικών και μορφικών σημείων για να κοινωνήσει την ιδέα του. Ο «αναγνώστης» κάθε φορά έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει την δική του μοναδική και ξεχωριστή εμπειρία. Τα σημειωματάρια/ artist’s book του Κύριλλου Σαρρή έχουν διττό ρόλο, καταγράφουν την «καθημερινότητα» ενώ αποτελούν το ανάπτυγμα όλων των εννοιολογικών και εικαστικών του αναζητήσεων».
[5] Το έργο έχει αναφορά στην ανασκαφή του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη.
[6] Γράφει η ίδια «Είναι ένας αναστοχασμός του διαμεσολαβημένου χώρου και του χρόνου μέσα από τα θεωρητικά/ιστορικά κείμενα των εικαστικών τεχνών. Ο συνήθης τρόπος που γράφονται αυτά τα κείμενα είναι να συνοδεύονται με ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Τις περισσότερες φορές οι φωτογραφίες είναι από χώρους που παρουσιάζονται τα έργα τέχνης και μπροστά τους εμφανίζονται φιγούρες των παρευρισκόμενων ενοποιημένες με το έργο. Έτσι λοιπόν παράγεται ένα οπτικό σήμα με την μορφή μίας δισδιάστατης εικόνας που ο υποτιθέμενος θεατής γίνεται μέρος του έργου. Θεωρητικά είναι κάτι που μπορούμε να το παρομοιάσουμε με το θέατρο σκιών και ότι προηγείται ή έπεται αυτού χωρικά (θεατής, σεντόνι, φιγούρα, παραγωγός) ή χρονικά (αναγνώστης, βιβλίο, εργογραφία, συγγραφέας).»
[7] Αλέξανδρος Νεχαμάς “Τέχνη, ερμηνεία και η (υπόλοιπη) ζωή”, στο ”, στο «Τέχνη, Σκέψη, Ζωή. Η αισθητική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Νεχαμά», επ. επιμ. Φαίη Ζήκα, εκδόσεις οκτώ, Αθήνα, 2014, σελ. 77