Μετά τη δεκαετία του 1960, οι επιστήµες της ανθρώπινης αντίληψης έστρεψαν την προσοχή τους µε διαρκώς αυξανόµενη ένταση στη νοητική συγκρότηση του ατόµου.
Την ίδια επίσης εποχή, άρχισε να επικρατεί η άποψη ότι η συµπεριφορά του ατόµου που προσλαµβάνει το ερέθισµα και παράγει τις απαντήσεις σε αυτό, δεν εξαρτάται παθητικά από τα ποικιλόµορφα ερεθίσµατα αλλά διαµορφώνεται ενεργητικά από εσωτερικούς αντιληπτικούς µηχανισµούς νοητικού τύπου.
Η αντίληψη, αλλά και η µνήµη δευτερευόντως, φανερώθηκαν ως περίπλοκες δηµιουργικές διεργασίες, η οποίες βασίζονται στις υπολογιστικές ικανότητες των αλληλοσυνδεόµενων νευρώνων του εγκεφάλου. Η πειραµατική έρευνα σταµάτησε να ερευνά αποκλειστικά τη σχέση των απαντήσεων µε τα ερεθίσµατα και στράφηκε στην παρακολούθηση της ροής των αισθητικών πληροφοριών από την αρχική µετατροπή τους, µέσω των κατάλληλων αισθητικών υποδοχέων, µέχρι την εσωτερική τους «νοητική» αναπαράσταση στον εγκέφαλο. Η στροφή αυτή είχε σηµαντική επίδραση και στις νευροεπιστήµες, τον ταχύτερα αναδυόµενο επιστηµονικό κλάδο του 20ου αιώνα.
Η οπτική αντίληψη σύµφωνα µε τους νευροεπιστήµονες αποτελεί την προνοµιακή θύρα προς τη νόηση και δεν είναι τυχαίο πως το εµβληµατικό αφαιρετικό ζωγραφικό έργο “The Gate”, του 1959–1960 του Hans Hofmann, µε το οποίο η Wikipedia εικονογραφεί το λήµµα που παρουσιάζει τον µοντερνισµό έχει τον ίδιο τίτλο.
Ο γενικός όρος µοντερνισµός περιγράφει αδρά ένα πλέγµα θέσεων, αντιλήψεων και κινηµάτων τα οποία εµφανίστηκαν στην τέχνη, την πολιτική και τη φιλοσοφία από τα τέλη του 19ου αιώνα, υπό την πίεση των πρωτοφανών αλλαγών τις οποίες είχαν επιφέρει στη Δύση η νεωτερικότητα, ο καπιταλισµός και η σαρωτική τεχνολογική εξέλιξη µετά τον Διαφωτισµό, για να επικρατήσει καθολικά σχεδόν µέχρι και τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Ο καλλιτεχνικός µοντερνισµός, µε την ευρύτερη έννοια της λέξης, είναι η πρακτική εφαρµογή της µοντέρνας σκέψης στις τέχνες, µέσα στο πλαίσιο της νεωτερικότητας.
Καθήκον της σύγχρονης τέχνης αλλά και της ευκταίας διδασκαλίας της είναι η συνειδητή προσπάθεια ώστε να βοηθήσουν να ανοίξει επιτέλους διάπλατα αυτή η θύρα και να αναπτύξει στους νέους καλλιτέχνες, µέσω της εντατικής εκπαίδευσής τους στο ιδιοδεικτικό µέσο της τέχνης τους, την ικανότητα να προκαλούν κριτικά τις «ορθοδοξίες» του καιρού τους.
Η απροκατάληπτη εξερεύνηση όλων των σύγχρονων καλλιτεχνικών πρακτικών, η αποτίµηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγικότητας αλλά και η ενίσχυση της ιδίας ικανότητας παραγωγής τέχνης θα ευεργετούνταν από την συστηµατική και διεξοδική µελέτη της αφαίρεσης ως συστηµατικής εικαστικής γλώσσας και ως εργαλείου χειραφέτησης ταυτόχρονα.
Αντιροµαντική, συλλογική και αντιηρωική η αφαίρεση αποτελεί ένα διακριτό ρεύµα µέσα στο µοντερνισµό, ενώ εξετάζει συστηµατικά τη διεπαφή ανάµεσα στην τέχνη και το βιοµηχανικό σχεδιασµό, τις πρακτικές και τις θεωρίες της τέχνης.
Παρέµεινε όµως ως πρακτική και θεωρία την περίοδο της πλέον έντονης διεθνούς ανάπτυξής της αλλά και για δεκαετίες ολόκληρες µειοψηφική αντίληψη στις σχολές τέχνης της χώρας µας.
Το παραδειγµατικό έργο του Μαλέβιτς Μαύρο Τετράπλευρο βρίσκεται σήµερα στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη, στη Θεσσαλονίκη Δείχνει χωρίς αµφιβολία εύθραυστο και µικρό. Το πνευµατικό κλίµα όµως που το γέννησε και οι συνέπειές του δεν είναι τέτοιες. Πέρασαν 100 χρόνια από την δηµιουργία του, από τότε που το έργο αυτό και µια σχετικά µικρή οµάδα οµοίων του ξεκίνησαν µια επανάσταση.
Η ριζική αφαίρεση, η τέχνη που δηµιουργήθηκε από τους Malevich, Kandinsky, Mondrian, Rodchenko,Popova (και άλλους-ες: ο µύθος της προέλευσης της παραµένει πάντα αµφιλεγόµενος) δηµιούργησε σεισµικές, µεταβολές στην αυτοσυνείδηση της τέχνης του 20ου αιώνα. Κάποιοι πιστεύουν πως η καθοριστική στιγµή της αφαίρεσης έχει ήδη παρέλθει και ασφαλώς αναµένουν την καθαίρεσή της από την πρωτοκαθεδρία των πρωτοποριών. Η αφαίρεση όµως στις διάφορες µορφές της φαίνεται πως αποτελεί το ne plus ultra το, διάχυτο, κορυφαίο παράδειγµα της neoavant-garde από τα µέσα του 20ου αιώνα και εντεύθεν.
Συνεχίζει τις µετατροπίες της αλλάζοντας ελισσόµενη µορφές και κατευθύνσεις.
Πέρασε ήδη µέσα από την op-art, την λυρική αφαίρεση, τη ζωγραφική του χρωµατικού πεδίου, το µινιµαλισµό και ούτω καθεξής, µέχρι του σηµείου, όπου κανείς πλέον σήµερα να µην µπορεί να υποθέσει µε ασφάλεια ότι αυτή η κάποτε περίεργη και προκλητική εµµονή µε τα σχήµατα και τα χρώµατα και τα µη περιγραφικά σηµάδια και σήµατα είναι πιθανό να φτάσει στο τέλος της.
Αρκετοί από τους ζώντες καλλιτέχνες υψηλού κύρους: Bridget Riley, Frank Stella, Robert Mangold, Ellsworth Kelly, Gerhard Richter, Gabriel Orosco, Richard Tutlle κ.α είναι αφαιρετικοί ζωγράφοι, εν όλω η εν µέρει.
Η έκθεση Paintings without a Hero, είναι ακριβής ως προς στους στόχους της, και ως ένα βαθµό και ως προς τα επιτεύγµατά της. Στοχεύει µέσα από ενδεικτικά έργα νέων ζωγράφων που φοιτούν η που προέρχονται από την Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ να ανιχνεύσει την επίδραση και να ακολουθήσει ένα συγκεκριµένο παρακλάδι της αφαίρεσης από την πηγή του στη Ρωσία στην παγκόσµια εξάπλωση του µέσα από την πορεία ενός αιώνα.
Φαίνεται εδώ να είναι, κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά η γεωµετρική αφαίρεση που εµπνέει και παροτρύνει τους νέους καλλιτέχνες. Οι Μαρία Αλεξάνδρου, Ρένα Βαµβουκάκη, Δέσποινα Ζηλίδου, Βλάσης Κότιος, Ανδρέας Λάσκαρης, Μαρία Νικητοπούλου, Ελένη Παρχαρίδου, Νίνα Προύσαλη, Πέτρος Σουφλερός, Harry Schwartz, Κωστής Σπανόπουλος, Αλεξάνδρα Τσιτσιντά, Τζένη Φαλιαρίδου, Παναγιώτα Φλουρή, Κωνσταντίνος Φωτίου και Χαρούλα Χρύσογλου κινούνται στον αστερισµό των σηµείων που συγκροτούν αυτό που κάπως υπαινικτικά και σχηµατικά αποκαλούµε αφαίρεση. Υπάρχουν στις επιρροές τους τόσο η υπέροχη ισορροπία των λευκών και ερυθρών τετραγώνων στις γκουάς και τις υδατογραφίες του Malevich, όσο και η λιγότερο εµφανής λαµπυρίζουσα υποβολή των σωλήνων φθορισµού σε ένα γλυπτό του Dan Flavin. Μπορεί να ανιχνεύσει κανείς ακόµη επιρροές από τα σαν σταυροβελονιά σε κέντηµα έργα σε σουίτες της Sophie Taeuber-Arp, έργα που αποτελούνται από κύκλους και τρίγωνα και κόκκινα τετράγωνα η τα πανέµορφα αφηρηµένα κινούµενα σχέδια της Gunilla Klingberg που µαγεύουν το µάτι µε καλειδοσκοπικά σχήµατα και χρώµατα. Ίχνη από τη γεωµετρική αφαίρεση, το µινιµαλισµό, τη λυρική αφαίρεση, την pop art και την op art, τη ζωγραφική του χρωµατικού πεδίου, τη µονοχρωµατική ζωγραφική, το collage, το decollage, και το assemblage, στοιχεία και σηµεία τους αναφαίνονται εδώ και εκεί.
‘Οπως και να έχει η έµφαση δίνεται από τους καλλιτέχνες που συµµετέχουν στην έκθεση -όπως δόθηκε κάποτε και από τους πιονέρους του κινήµατος- εξίσου στην τέχνη και στην κοινωνία.
Τριαντάφυλλος Τρανός
Δρ. Ειδικής Διδακτικής της Τέχνης
Από και προς την Αχμάτοβα και τον Αλεξάνδρου
Duration 16/11 /2016 – 15/01/2017
Artists
Maria Alexandrou
Charoula Chrysoglou
Tzeni Faliaridou
Panagiota Flouri
Konstantinos Fotiou
Vlasis Kotios
Andreas Laskaris
Maria Nikitopoulou
Kostas Ntoulmatzis
Eleni Parcharidou
Nina Prousali
Harry Schwartz
Petros Soufleros
Kostis Spanopoulos
Alexandra Tsitsinta
Rena Vamvoukaki
Despina Zilidou
Curated
Triantafyllos Tranos
Organization
Dimitris Zouroudis
